Í síðustu viku júnímánaðar á þessu ári voru um 15.000 manns í Japan fluttir á sjúkrahús með sjúkrabílum vegna hitaslags. Sjö dauðsföll urðu og 516 sjúklingar veiktust alvarlega. Víðast hvar í Evrópu varð einnig óvenju hátt hitastig í júní, sem náði 40°C á mörgum svæðum. Vegna hlýnunar jarðar hafa hitabylgjur verið tíðari á flestum svæðum heimsins á undanförnum árum. Margir hafa orðið fyrir áhrifum af hitabylgjunum.
Í Japan deyja um 5.000 manns ár hvert af slysum við bað heima. Flest þessara slysa eiga sér stað á veturna og aðalástæðan er talin vera hitasveifla.
Hitaslag og hitaáfall eru dæmigerð tilvik þar sem hitastig umhverfisins getur valdið banvænum skaða á mannslíkamanum.
Hitaslag og hitaáfallsviðbrögð
Hitaslag er almennt hugtak yfir einkenni sem koma fram þegar mannslíkaminn getur ekki aðlagað sig að heitu og röku umhverfi. Líkamshitastig hækkar við áreynslu eða vinnu í heitu og röku umhverfi. Venjulega svitnar líkaminn og leyfir hitanum að sleppa út til að lækka hitastig sitt. Hins vegar, ef líkaminn svitnar of mikið og tapar vatni og salti innvortis, verður hitinn sem fer inn og út úr líkamanum ójafnvægi og líkamshitinn hækkar hratt, sem leiðir til meðvitundarleysis og dauða í alvarlegum tilfellum. Hitaslag getur komið fram ekki aðeins utandyra heldur einnig innandyra, þegar stofuhitinn hækkar. Um 40% þeirra sem þjást af hitaslagi í Japan fá það innandyra.
Hitaáfallsviðbrögð þýða að líkaminn verður fyrir skemmdum vegna skyndilegrar hitastigsbreytingar. Ástand sem orsakast af hitaáfalli kemur oft upp á veturna. Blóðþrýstingur hækkar og lækkar, skemmir æðar í hjarta og heila og veldur áföllum eins og hjartadrepi og heilablóðfalli. Ef slík ástand er ekki meðhöndlað tafarlaust eru alvarlegar afleiðingar oft eftir og dauðsfall er ekki óalgengt.
Í Japan aukast dauðsföll á baðherbergjum á veturna. Stofur og önnur herbergi sem fólk dvelur í eru upphituð, en baðherbergi eru oft óupphituð í Japan. Þegar einstaklingur fer úr hlýju herbergi í kalt baðherbergi og steypir sér ofan í heitt vatn, hækkar blóðþrýstingur og líkamshiti viðkomandi og lækkar hratt, sem veldur hjarta- og heilaáföllum.
Þegar fólk verður fyrir miklum hitamismun í stuttan tíma, til dæmis þegar það fer fram og til baka á milli kaldra útivera og hlýrra innivera að vetri til, geta einstaklingar fundið fyrir yfirliði, hita eða ógleði. Við þróun loftkælinga er algengt að framkvæma kæliprófanir að vetri til og hitunarprófanir að sumri. Höfundurinn fór í hitunarpróf og fann fyrir yfirliði eftir að hafa farið fram og til baka á milli prófunarherbergisins við –10°C hitastig og herbergisins við 30°C hitastig í stuttan tíma. Þetta var þolpróf fyrir menn.
Hitaskynjun og venja
Menn hafa fimm skilningarvit: sjón, heyrn, lykt, bragð og snertingu. Þar að auki skynja þeir hita, sársauka og jafnvægi. Hitaskynið er hluti af snertiskyninu og hiti og kuldi eru skynjaðir af viðtökum sem kallast hlýir blettir og kaldir blettir, talið í sömu röð. Meðal spendýra eru menn hitaþolnir dýr og sagt er að aðeins menn geti hlaupið maraþon undir brennandi sól sumarsins. Þetta er vegna þess að menn geta lækkað líkamshita sinn með því að svitna úr húðinni á öllum líkamanum.
Sagt er að lífverur aðlagist síbreytilegu umhverfi til að viðhalda lífi og lífsviðurværi. „Aðlögun“ þýðir „venja“. Rannsóknir hafa sýnt að þegar skyndilega hitnar á sumrin eykst hættan á hitaslagi, sérstaklega á öðrum og þriðja degi, og eftir viku venjast menn hitanum. Menn venjast einnig kuldanum. Fólk sem býr á svæðum þar sem venjulegt hitastig utandyra getur farið niður í -10°C mun finna fyrir hlýju á degi þegar hitastig utandyra fer niður í 0°C. Sumir þeirra gætu klæðst stuttermabol og orðið sveittir á degi þegar hitastigið er 0°C.
Hitastigið sem menn skynja er frábrugðið raunverulegu hitastigi. Á Tókýó-svæðinu í Japan finnst mörgum að það verði hlýrra í apríl og kaldara í nóvember. Samkvæmt veðurfræðilegum gögnum eru hins vegar hámarks-, lágmarks- og meðalhiti í apríl og nóvember svipaðir.
Loftkæling og hitastýring
Vegna áhrifa hlýnunar jarðar eru hitabylgjur að skella á flestum heimshlutum og mörg slys vegna hitaslags hafa einnig átt sér stað á þessu ári. Hins vegar er sagt að hætta á dauðsföllum vegna hita hafi minnkað með útbreiðslu loftkælingar.
Loftkælingar mýkja hitann og koma í veg fyrir hitaslag. Sem áhrifaríkasta ráðstöfunin til að koma í veg fyrir hitaslag er mælt með því að nota loftkælingar innandyra.
Loftkælingar stjórna hitastigi og rakastigi í herbergjum til að skapa þægilegt umhverfi, en hitastigið utandyra breytist ekki. Þegar fólk ferðast á milli staða með miklum hitamun verður það fyrir meiri streitu og getur veikst vegna hitabreytinga og skaðað heilsu sína.
Eftirfarandi ráðstafanir má íhuga til að forðast miklar hitastigsbreytingar á stuttum tíma með tilliti til hegðunar manna.
– Til að koma í veg fyrir hitasjokk á veturna skal halda hitamismuninum milli herbergja innan við 10°C.
– Til að koma í veg fyrir hitaslag á sumrin skal halda hitamismuninum á milli úti- og innihita innan við 10°C. Það virðist árangursríkt að breyta stofuhitastillingunni með því að nota loftkælingu, í samræmi við mældan útihita og rakastig.
– Þegar farið er fram og til baka innandyra og utandyra skal skapa meðalhita eða rými og vera þar um stund til að venjast umhverfinu og fara síðan inn eða út.
Rannsóknir á loftkælingu, húsnæði, búnaði, mannlegri hegðun o.s.frv. eru nauðsynlegar til að draga úr heilsufarsskaða af völdum hitastigsbreytinga. Vonast er til að í framtíðinni verði þróaðar loftkælingarvörur sem endurspegla þessar rannsóknarniðurstöður.
Birtingartími: 19. október 2022
