მეცნიერები და პოლიტიკოსები ამბობენ, რომ კლიმატის ცვლილების გამო პლანეტარული კრიზისის წინაშე ვდგავართ.
მაგრამ რა მტკიცებულებები არსებობს გლობალური დათბობის შესახებ და როგორ ვიცით, რომ ეს ადამიანების დამსახურებაა?
როგორ გავიგოთ, რომ მსოფლიო თბება?
ჩვენი პლანეტა ინდუსტრიული რევოლუციის დაწყებიდან მოყოლებული სწრაფად თბება.
დედამიწის ზედაპირზე საშუალო ტემპერატურა 1850 წლიდან დაახლოებით 1.1 გრადუსი ცელსიუსით გაიზარდა. გარდა ამისა, ბოლო ოთხი ათწლეულიდან თითოეული უფრო თბილი იყო, ვიდრე ნებისმიერი წინა, მე-19 საუკუნის შუა პერიოდიდან მოყოლებული.
ეს დასკვნები მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხეში შეგროვებული მილიონობით გაზომვის ანალიზიდან გამომდინარეობს. ტემპერატურის მაჩვენებლები გროვდება ხმელეთზე, გემებსა და თანამგზავრებზე განთავსებული მეტეოროლოგიური სადგურების მიერ.
მეცნიერთა რამდენიმე დამოუკიდებელმა ჯგუფმა იგივე შედეგი მიიღო - ტემპერატურის პიკი ინდუსტრიული ეპოქის დაწყებას ემთხვევა.
მეცნიერებს შეუძლიათ ტემპერატურის რყევების რეკონსტრუქცია დროში კიდევ უფრო შორს.
ხის რგოლები, ყინულის ბირთვები, ტბის ნალექები და მარჯნები - ყველაფერი ეს წარსული კლიმატის კვალია.
ეს დათბობის ამჟამინდელი ფაზისთვის აუცილებელ კონტექსტს იძლევა. სინამდვილეში, მეცნიერების შეფასებით, დედამიწა ასეთი ცხელი დაახლოებით 125 000 წლის განმავლობაში არ ყოფილა.
როგორ ვიცით, რომ ადამიანები არიან პასუხისმგებელნი გლობალურ დათბობაზე?
სათბურის აირები, რომლებიც მზის სითბოს იჭერენ, ტემპერატურის მატებასა და ადამიანის საქმიანობას შორის გადამწყვეტ კავშირს წარმოადგენენ. ყველაზე მნიშვნელოვანია ნახშირორჟანგი (CO2), ატმოსფეროში მისი სიმრავლის გამო.
ასევე შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ეს CO2-ია, რომელიც მზის ენერგიას იჭერს. თანამგზავრები დედამიწიდან კოსმოსში ნაკლები სითბოს გამოყოფას აჩვენებენ ზუსტად იმ ტალღის სიგრძეებზე, რომელზეც CO2 შთანთქავს გამოსხივებულ ენერგიას.
წიაღისეული საწვავის დაწვა და ხეების მოჭრა იწვევს ამ სათბურის აირის გამოყოფას. ორივე აქტივობა მე-19 საუკუნის შემდეგ მკვეთრად გაიზარდა, ამიტომ გასაკვირი არ არის, რომ ატმოსფერული CO2-ის დონე იმავე პერიოდში გაიზარდა.
არსებობს გზა, რომლითაც შეგვიძლია ზუსტად ვაჩვენოთ, საიდან მოდის ეს დამატებითი CO2. წიაღისეული საწვავის წვის შედეგად წარმოქმნილ ნახშირბადს გამორჩეული ქიმიური ხელწერა აქვს.
ხის რგოლები და პოლარული ყინული ატმოსფეროს ქიმიაში ცვლილებებს აფიქსირებს. მათი შესწავლისას ჩანს, რომ ნახშირბადი, კერძოდ, ნამარხი წყაროებიდან, 1850 წლიდან მნიშვნელოვნად გაიზარდა.
ანალიზი აჩვენებს, რომ 800 000 წლის განმავლობაში ატმოსფერული CO2-ის დონე არ აჭარბებდა მილიონზე 300 ნაწილს (ppm). თუმცა, ინდუსტრიული რევოლუციის შემდეგ CO2-ის კონცენტრაცია ამჟამინდელ დონემდე, თითქმის 420 ppm-მდე გაიზარდა.
კომპიუტერული სიმულაციები, რომლებიც კლიმატის მოდელების სახელითაა ცნობილი, გამოყენებულია იმის საჩვენებლად, თუ რა მოხდებოდა ტემპერატურასთან დაკავშირებით ადამიანების მიერ გამოყოფილი სათბურის გაზების უზარმაზარი რაოდენობით გარეშე.
ისინი ცხადყოფენ, რომ მე-20 და 21-ე საუკუნეებში გლობალური დათბობა მცირე იქნებოდა - და შესაძლოა გარკვეული გაგრილებაც - კლიმატზე ბუნებრივი ფაქტორების გავლენის მოხდენის შემთხვევაში.
მხოლოდ ადამიანური ფაქტორების გათვალისწინებით შეიძლება მოდელების მიერ ტემპერატურის მატების ახსნა.
რა გავლენას ახდენს ადამიანები პლანეტაზე?
დედამიწის უკვე განცდილი გათბობის დონე, სავარაუდოდ, მნიშვნელოვან ცვლილებებს გამოიწვევს ჩვენს გარშემო არსებულ სამყაროში.
ამ ცვლილებების რეალურ სამყაროში დაკვირვებები ემთხვევა იმ ნიმუშებს, რომლებსაც მეცნიერები ადამიანის მიერ გამოწვეული დათბობის შემთხვევაში ხედავენ. ესენია:
*** გრენლანდიისა და ანტარქტიდის ყინულოვანი ფენები სწრაფად დნება
***ამინდთან დაკავშირებული კატასტროფების რაოდენობა 50 წლის განმავლობაში ხუთჯერ გაიზარდა
***გასულ საუკუნეში გლობალური ზღვის დონე 20 სმ-ით (8 ინჩით) გაიზარდა და კვლავ იზრდება
***1800-იანი წლებიდან მოყოლებული, ოკეანეები დაახლოებით 40%-ით უფრო მჟავე გახდა, რაც გავლენას ახდენს ზღვის სიცოცხლეზე.
მაგრამ წარსულში უფრო თბილი არ იყო?
დედამიწის წარსულში რამდენიმე ცხელი პერიოდი იყო.
მაგალითად, დაახლოებით 92 მილიონი წლის წინ ტემპერატურა იმდენად მაღალი იყო, რომ პოლარული ყინულის ქუდები არ არსებობდა და ნიანგის მსგავსი არსებები ჩრდილოეთით კანადის არქტიკამდე ბინადრობდნენ.
თუმცა, ეს არავის უნდა აამშვიდებდეს, რადგან ადამიანები იქ არ არსებობდნენ. წარსულში ზღვის დონე 25 მეტრით (80 ფუტი) მაღალი იყო, ვიდრე ახლა. 5-8 მეტრით (16-26 ფუტი) აწევა საკმარისად ითვლება მსოფლიოს სანაპირო ქალაქების უმეტესობის დასატბორად.
ამ პერიოდებში სიცოცხლის მასობრივი გადაშენების უამრავი მტკიცებულება არსებობს. კლიმატის მოდელები კი იმაზე მიუთითებს, რომ ზოგჯერ ტროპიკები შესაძლოა „მკვდარ ზონებად“ ქცეულიყვნენ, რაც სახეობების უმეტესობისთვის ძალიან ცხელ ადგილად აქცევდა.
სიცხესა და სიცივეს შორის ეს რყევები გამოწვეულია სხვადასხვა ფენომენით, მათ შორის დედამიწის რხევით მზის გარშემო ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში ბრუნვისას, ვულკანური ამოფრქვევებით და მოკლევადიანი კლიმატური ციკლებით, როგორიცაა ელ-ნინიო.
მრავალი წლის განმავლობაში, ეგრეთ წოდებული კლიმატის „სკეპტიკოსების“ ჯგუფები ეჭვქვეშ აყენებენ გლობალური დათბობის სამეცნიერო საფუძვლებს.
თუმცა, პრაქტიკულად ყველა მეცნიერი, რომელიც რეგულარულად აქვეყნებს ნაშრომებს რეცენზირებულ ჟურნალებში, ახლა თანხმდება კლიმატის ცვლილების ამჟამინდელ მიზეზებზე.
2021 წელს გამოქვეყნებულ გაეროს მნიშვნელოვან ანგარიშში ნათქვამია, რომ „ცალსახაა, რომ ადამიანის გავლენამ ატმოსფერო, ოკეანეები და ხმელეთი გაათბო“.
დამატებითი ინფორმაციისთვის, გთხოვთ, იხილოთ:https://www.bbc.com/news/science-environment-58954530
გამოქვეყნების დრო: 2022 წლის 21 ოქტომბერი
