Sciencistoj kaj politikistoj diras, ke ni alfrontas planedan krizon pro klimata ŝanĝo.
Sed kiaj estas la pruvoj pri tutmonda varmiĝo kaj kiel ni scias, ke ĝin kaŭzas homoj?
Kiel ni scias, ke la mondo varmiĝas?
Nia planedo rapide varmiĝas ekde la komenco de la Industria Revolucio.
La averaĝa temperaturo ĉe la surfaco de la Tero altiĝis je ĉirkaŭ 1,1 °C ekde 1850. Krome, ĉiu el la lastaj kvar jardekoj estis pli varma ol iu ajn antaŭ ĝi, ekde la mezo de la 19-a jarcento.
Ĉi tiuj konkludoj devenas de analizoj de milionoj da mezuroj kolektitaj en diversaj mondopartoj. La temperaturlegaĵojn kolektas meteorologiaj stacioj surtere, sur ŝipoj kaj per satelitoj.
Pluraj sendependaj teamoj de sciencistoj atingis la saman rezulton - plialtiĝo de temperaturoj koincidanta kun la komenco de la industria epoko.
Sciencistoj povas rekonstrui temperaturfluktuojn eĉ pli malantaŭen en la tempo.
Arboringoj, glacikernoj, lagosedimentoj kaj koraloj ĉiuj registras signojn de la pasinta klimato.
Tio provizas multe bezonatan kuntekston al la nuna fazo de varmiĝo. Fakte, sciencistoj taksas, ke la Tero ne estis tiel varma dum ĉirkaŭ 125 000 jaroj.
Kiel ni scias, ke homoj respondecas pri la tutmonda varmiĝo?
Forcejaj gasoj - kiuj kaptas la varmon de la Suno - estas la decida ligo inter temperaturpliiĝo kaj homaj aktivecoj. La plej grava estas karbondioksido (CO2), pro ĝia abundo en la atmosfero.
Ni ankaŭ povas diri, ke ĝi estas CO2 kaptanta la energion de la Suno. Satelitoj montras malpli da varmo de la Tero eskapanta en la spacon ĉe ĝuste la ondolongoj, ĉe kiuj CO2 absorbas radian energion.
Bruligo de fosiliaj brulaĵoj kaj hakado de arboj kaŭzas la liberigon de ĉi tiu forceja gaso. Ambaŭ agadoj eksplodis post la 19-a jarcento, do ne estas surprize, ke atmosfera CO2 pliiĝis dum la sama periodo.
Ekzistas maniero, kiel ni povas definitive montri de kie venis ĉi tiu ekstra CO2. La karbono produktita per bruligado de fosiliaj brulaĵoj havas apartan kemian signaturon.
Arboringoj kaj polusa glacio ambaŭ registras ŝanĝojn en atmosfera kemio. Ekzamenite, ili montras, ke karbono - specife el fosiliaj fontoj - signife altiĝis ekde 1850.
Analizo montras, ke dum 800 000 jaroj, la atmosfera CO2 ne superis 300 partojn po miliono (ppm). Sed ekde la Industria Revolucio, la CO2-koncentriĝo altiĝis al sia nuna nivelo de preskaŭ 420 ppm.
Komputilaj simuladoj, konataj kiel klimatmodeloj, estis uzitaj por montri, kio okazus al temperaturoj sen la grandegaj kvantoj da forcejaj gasoj liberigitaj de homoj.
Ili rivelas, ke okazus malmulte da tutmonda varmiĝo - kaj eble iom da malvarmiĝo - dum la 20-a kaj 21-a jarcentoj, se nur naturaj faktoroj influus la klimaton.
Nur kiam homaj faktoroj estas enkondukitaj la modeloj povas klarigi temperaturpliiĝojn.
Kian efikon homoj havas sur la planedo?
La nivelo de varmiĝo, kiun la Tero jam spertis, estas antaŭdirita kaŭzo de signifaj ŝanĝoj al la mondo ĉirkaŭ ni.
Realmondaj observaĵoj de ĉi tiuj ŝanĝoj kongruas kun padronoj, kiujn sciencistoj atendas vidi kun hom-induktita varmiĝo. Ili inkluzivas:
***La glacitavoloj de Gronlando kaj Antarkto rapide degelas
***La nombro da veterrilataj katastrofoj kvinobliĝis dum 50 jaroj
***Tutmondaj marniveloj altiĝis je 20 cm (8 coloj) dum la lasta jarcento kaj ankoraŭ altiĝas
***Ekde la 19-a jarcento, la oceanoj fariĝis ĉirkaŭ 40% pli acidaj, kio influas maran vivon
Sed ĉu ne estis pli varme en la pasinteco?
Estis pluraj varmaj periodoj dum la pasinteco de la Tero.
Ekzemple, antaŭ ĉirkaŭ 92 milionoj da jaroj, la temperaturoj estis tiel altaj, ke ne ekzistis polusaj glaĉeroj kaj krokodil-similaj estaĵoj vivis ĝis la kanada Arkto.
Tio tamen ne devus konsoli iun ajn, ĉar homoj ne estis ĉirkaŭe. Iafoje en la pasinteco, la marnivelo estis 25 metrojn pli alta ol la nuna. Altiĝo de 5-8 metroj estas konsiderata sufiĉa por subakvigi la plej multajn el la marbordaj urboj de la mondo.
Ekzistas abundaj pruvoj pri amasaj formortoj de vivo dum ĉi tiuj periodoj. Kaj klimataj modeloj sugestas, ke kelkfoje la tropikoj povus esti fariĝintaj "mortaj zonoj", tro varmaj por ke la plej multaj specioj postvivu.
Tiujn fluktuojn inter varmo kaj malvarmo kaŭzis diversaj fenomenoj, inkluzive de la maniero kiel la Tero ŝanceliĝas dum ĝi orbitas la Sunon dum longaj periodoj, vulkanaj erupcioj kaj mallongperspektivaj klimatcikloj kiel ekzemple El Niño.
Dum multaj jaroj, grupoj de tiel nomataj klimataj "skeptikuloj" pridubis la sciencan bazon de tutmonda varmiĝo.
Tamen, preskaŭ ĉiuj sciencistoj, kiuj regule publikigas en kolegaro-reviziitaj ĵurnaloj, nun konsentas pri la nunaj kaŭzoj de klimata ŝanĝo.
Ŝlosila raporto de UN publikigita en 2021 diris, ke "estas sendube, ke homa influo varmigis la atmosferon, oceanojn kaj teron".
Por pliaj informoj, bonvolu rigardi:https://www.bbc.com/news/science-environment-58954530
Afiŝtempo: 21-a de oktobro 2022
